در این دوران که ارتباطات بسیار زیادتر و راحت تر شده است و امکان تبادل اندیشه سرعت عجیبی پیدا کرده است، پدیده‌ای جالب توجه در فضای چاپ کتاب ایران خودنمایی میکند: وجود ترجمه‌های متعدد از یک کتاب واحد. این موضوع که برای خیلی از علاقه مندان به کتاب بسیار عجیب است، ما در این مقاله برسی میکنیم که دلایل این عمل، تهدیدات و فرصت های آن چگونه است.
تفاوت ایران با دیگر کشورها در زمینه چاپ و ترجمه کتاب
فضای نشر و چاپ کتاب در ایران با بقیه کشورها کمی متفاوت است. عدم عضویت ایران در کنوانسیون بین‌المللی کپی‌رایت. این مساله ای بسیار مهم است و دلیل تفاوت ایران با دیگر کشورهاست. همین مساله باعث شده است که ترجمه های متعدد از یک کتاب داشته باشیم. برای مثال، به کتاب پرفروش “شدن” اثر میشل اوباما اشاره کرد که در مدت زمانی کوتاه توسط مترجمان زیادیترجمه شد. این تنوع ترجمه، گرچه در نگاه نخست هدر رفت منابع را به همراه داشته باشد، اما واقعیت کمی پیچیده‌تر از این برداشت ساده است.
ابتدا جنبه حقوقی موضوع را برسی میکنیم. طبق قانون حمایت از حقوق مؤلفان و نویسندگان، مدت اعتبار حق نشر برای آثار داخلی(آثاری که فرد خودش نوشته و چاپ کرده است) مشخص شده است، اما در مورد آثار خارجی، به دلیل عدم پیوستن به معاهدات بین‌المللی کپی‌رایت، این محدودیت‌ها اعمال نمی‌شود. این مسئله باعث شده که ناشران مختلف یک کتاب را ترجمه و چاپ کنند.
مزایا و معایب چاپ یک کتاب توسط ناشرین مختلف
1-هر مترجم با تفکر، تجربه و سبک خاص خود متن را ترجمه میکند. این تنوع در دیدگاه های مترجمین میتواند به درک عمیق‌تر از متن اصلی کمک کند. درست مانند تابلویی که از زوایای مختلف دیده میشود و هر زاویه دید، دنیای تازه دیگری از آن را آشکار می‌سازد.
2-مساله بعدی از نظر اقتصادی است.. در بازار کم‌رونق کتاب در ایران، ناشران برای فروش بهتر سراغ کتابهای شناخته شده دنیا میروند تا کتابهای کمتر شناخته شده. این رویکرد شاید خیلی فرهنگی نباشد، اما منطق اقتصادی خود را دارد. برای مثال، وقتی کتابی مانند “آتش و خشم” در سطح جهانی مشهور شد، ناشران زیادی آن را در ایران چاپ کردند.
3- گاهی یک ترجمه خوب و با کیفیت که قلم مترجمش روان باشد میتواند چنان تأثیرگذار باشد که نام مترجم با کتاب اصلی گره بخورد. این نشان می‌دهد که حتی در فضای رقابتی موجود در بازار نشر ایران، کیفیت و ترجمه خوب همچنان میتواند کارساز باشد.
4- برای دانشجویان و پژوهشگران، وجود ترجمه‌های متعدد از یک کتاب میتواند فرصت خوبی باشد تا بیشتر جنبه های مختلف یک اثر را ببینند. همچنین، این تنوع باعث بالا رفتن سطح کیفیت ترجمه میشود، زیرا مترجمان باید با دیگر مترجمان رقابت کنند تا ترجمه بهتری ارائه دهند و همین مساله باعث بالارفتن کیفیت ترجمه ها میشود.
در نهایت، شاید بهتر باشد به جای قضاوت یک طرفه درباره این پدیده، آن را فرصتی برای بهتر شدن فرهنگ کشور بدانیم. وجود ترجمه‌های متعدد میتواند به خوانندگان حق انتخاب بدهد و هر شخصی اثری را مطالعه کند که نگارش آن برایش خواناتر و روان تر است. در این میان، این خواننده آگاه است که با انتخاب خود، کیفیت را تشخیص می‌دهد و همین انتخاب پاداشی برای مترجم است که مسیر برایش مشخص میشود که ترجمه ای با کیفیت ارائه دهد.