در دنیای امروز که سراسر تکنولوژی و ارتباطات است، ترجمه و ارتباطات زبانی از جایگاه ویژه ای برخوردار است. ما با استفاده از ترجمه متون از زبان مبدا به زبان مقصد قادر هستیم روابط بین فرهنگ ها و کشورها را توسعه دهیم و بنابراین قادر خواهیم بود که با حداقل امکانات موجود به وسیله زبان و ترجمه متون و آثار، به دنیا و یا فرهنگ دیگری مهاجرت کنیم.
رشته های مربوط به مطالعات ترجمه ، در دنیای امروز گسترش فراوانی داشته است و دانشجویان بسیاری برای ادامه تحصیل در این زمینه، مشغول هستند. در مورد ترجمه، نظریه های متفاوتی وجود دارد که تصمیم داریم در این مقاله ، شما را با نظریه های مختلف این مبحث آشنا نماییم.
نظریه های مختلف ترجمه عبارتند از نظریه چسترمن، نظریه ترجمه اسکوپوس، نظریه کتفورد و نظریه ترجمه هالیدی.
آشنایی با این نظریه ها، به شما کمک می کند تا دانش زبان شناسی و ترجمه شما ارتقا یابد.
نظریه ترجمه چستر من
اندروچسترمن، فارغ التحصیل زبان های مدرن از دانشگاه کمبریج است. پس از تحصیل در زبا نهای مدرن، زبان شناسی کاربردی را در دانشگاه ادینبورگ فرا گرفت. چسترمن با فراز و نشیب های متفاوتی در زندگی تحصیلی خود رو به رو شد و پس از آن موفق به دریافت مدرک دکترا گردید. زبان شناس معروف، چسترمن، پس از سال 2010 بازنشسته شده است ولی همچنان مطالعات خود را در زمینه رشته ترجمه و نظریه های مربوط به ترجمه ادامه می دهد.
از نقطه نظر چسترمن، می توان ترجمه را به شکل یک مدل در نظر گرفت که یک نوع نظریه تجربی بوده و هدف ازآن ، ارائه گونه ای از روابط ایزوفورمیک با موضوع اصلی است. حال پرسشی که مطرح می شود این است که ایزوفورمیک چیست. ایزوفورمیک به معنای دو شی است که برای یک هدف ساخته شده اند و دارای اهداف یکسانی می باشند. ولی در صورتی که هر گونه تناقضی خلاف هماهنگی بین دو شی دیده شود، دو شی یا دو موضوع ، ایزومورف نخواهد بود.
به اعتقاد چسترمن، یک شی می بایست به نحوی باشد که ویژگی های اساسی خود را بتواند به راحتی ادامه دهد. ما زمانی قادر خواهیم بود یک مدل را به درستی به کار بریم که بتوانیم آن مدل را به طور دقیق توصیف نموده و توضیحات و پیش بینی های احتمالی را به درستی در آن بیان کنیم.
در این مبحث می توان در نظر گرفت که مندلیف، یکی از قدرتمندترین جدول ها را در علم شیمی ارائه داده است. در واقع می توان گفت که مندلیف یکی از جدول های دوره ای عناصر شیمیایی را در حدود سال 1870 ابداع نمود که ما در دوران دبیرستان، کاملا با آن آشنا شده ایم.
در مبحث نظریه ترجمه، چسترمن معتقد است که به منظور این که ما بتوانیم در ترجمه تبدیل به فردی قابل اطمینان شویم ، نمی بایست ذهن خود را تنها روی متون ادبی، متمرکز کنیم. بلکه در شرایطی ذهن می توان از ترجمه، درک خوبی داشته باشد که بتواند منابع و متون گسترده را به خوبی ترجمه نماید. چستر من ، در این خصوص تاکید کرده است که می بایست مترجم، تمرکز فوق العاده ای روی مسائل فرهنگی و فلسفی گذارد تا در زمینه مترجمی وارد دنیای گسترده تری شود.
طبق تحقیقات چسترمن، تحقیقات را می توان به دو دسته تقسیم بندی نمود: تحقیقات نسخه ای و تحقیقات توصیفی. و چسترمن در نظریه ترجمه خود آن را بیان نموده و از آن به عنوان بهترین ابزار در روند ترجمه استفاده می نماید.
ترجمه نسخه ای و ترجمه توصیفی، به ما یاری می رساند تا بدانیم چگونه هر موضوعی را به بهترین نحو ترجمه نماییم و استفاده از این روش های تجرمه تاثیر فوق العاده ای بر مخاطب یا مشتریان ما خواهد داشت.
از نقطه نظر چسترمن، ترجمه وزبان شناسی، نیز به دو روش نسخه ای و توصیفی تقسیم می گردد.
ناگفته پیدا است که به کارگیری این دو رویکرد نیاز مند شرایط متفاوتی است و در اصل هر کدام از این دو روش تحقیق، جایگاه خاص و منحصر به فرد خود را دارند که در ادامه به آن خواهیم پرداخت.
تحقیقات نسخه ای یا prescriptive
در نظریه تحقیقات نسخه ای یا prescriptive، در خواهیم یافت که زبان را می بایست همان گونه که واقعا وجود دارد بیان کنیم و تحریفی را در سبک نوشتاری و گفتاری زبان نمی بایست به کار ببریم. در حقیقت، دستور زبان و دستورالعمل های زبان شناسی در این روش تحقیق، می بایست به صورت کاملا استاندارد رعایت گردد و قوانین زبان شنسی نیز می بایست به بهترین و موجه ترین حالت ممکن ، به مخاطبین آموزش و انتقال داده شود.
این روش تحقیق در ترجمه نیز صادق بوده و واضح است که در زمانی که مترجم مشغول انجام فرایند ترجمه است نمی بایست هیچ دخل و تصرفی انجام گیرد.
در حقیقت، تحقیق یا ترجمه به سبک نسخه ای یا prescriptive را می توان اصلی ترین روش زبان شناسی به شمار می آید.
روش تجویزی یا نسخه ای در ترجمه ، از اوایل قرن هجدهم میلادی کار خود را شروع کرده و نخبگان اجتماعی بسیاری برای توصیف شکل استاندارد زبانی ، به این روش نیازد اشتند. به طور خلاصه، می توان این رویکرد را به گونه ای مشخص کرد که بیانگر چگونگی استفاده از زبان باشد و از چارچوب ها و دستورات خاصی ، برای ترجمه و تحقیق استفاده می نماید.
تحقیقات توصیفی یا Descriptive
نظریه توصیفی چسترمن، روی چگونگی استفاده از زبان ( چه مادری و چه زبان غیر بومی) متمرکز است. در واقع می توان در نظر گرفت که فردی که از این نظریه بهره می برد، قادر است به طور روزانه، آن را در شیوه های صحبت کردن خود نیز به کار برده و قوانین سفت و سخت روش نسخه ای، چندان برایش مطرح نیست. در روش توصیفی، می توان این گونه بیان نمود که نحوه ترجمه و توصیف، بیشتر به صورت واژه به واژه و تحت اللفظی می باشد.
به عنوان مثال، می توانیم به نحوه صحبت کردن توصیفی سخنرانان اشاره کنیم. در حین صحبت، مذاکره کنندگان قوانین عینی را به کار نمی برند و به جای این قوانین، از شواهد توصیفی و عمومی استفاده می نمایند.
البته کلیه سخنرانان، قوانین و اصول زبانی را به درستی می دانند ورعایت می کنند ولی نه به آن شکل و صورتی که در فضای مدرسه و آکادمیک، آموزش دیده اند.
نظریه های مربوط به تحقیقات توصیفی، بیانگر رویکردی است که بدون هیچ گونه پشتیبانی از قوانین دستور زبان، برای افراد مختلف مورد استفاده قرار گرفته و حتی اشخاص غیر بومی هم از آن بهره می برند. ولی نظریه تحقیقات نسخه ای، در برابر کاربردهای نادرست از زبان ، مقابله نموده و روی قوانین صحیح دستور زبانی کار می کند.
نظریه تحقیق و ترجمه اسکوپوس
بنیان گذار این نظریه، یک زبان شناس به نام هنس ورمیر بود. این زبان شناس آلمانی، بر این باور ست که در ترجمه متنی و ترجمه شفاهی، مترجم قادر است که واژگان و اصطلاحات و مفاهیم را از زبان مبدا به زبان مقصد منتقل نماید. مترجم ها بر این باور هستند که به منظور انتخاب واژگان، می بایست معنا و مفهوم را در زبان مقصد مشخص نمایند. در میان نظریه های مختلف ترجمه، نظریه اسکوپوس ، بیشتر متمرکز روی متن مقصد است. از دیدگاه نظریه ترجمه اسکوپوس، متن مورد ترجمه ما می بایست شنونده یا مخاطب خاصی داشته باشد و متن نیز می بایست براساس موقعیت های مقصد ترجمه گردد.
نظریه اسکوپوس با تاکید روی ترجمه از زبان مبدا و تولید متن مقصد در محیطی کاملا شبیه به محیط مقصد، کار می کند. کلیه اهداف و تمرکز ما در این نظریه، روی این موضوع است که ترجمه ای را ارائه دهیم که از نظر زبانی، ساده و روان تر بوده و کاملا بومی سازی شده باشد.
و مخاطب قادر باشد با مطالعه متن، به نکات بسیار مهم دست یابد. در نظر داشته باشید که در نظریه ترجمه اسکوپوس، ما می بایست موقعیت فرهنگی خوانندگان و مخاطبان را در نظر داشته باشیم و بنابراین، این روش ترجمه، تاثیر پذیری فوق العاده ای دارد و قطعا با پیروی از این سبک ترجمه قادر خواهیم بود که یک متن کامل ارائه دهیم.
نظریه تحقیق و ترجمه کتفور
این نظریه را می توان پر طرفدار ترین نظریه ترجمه و زبانشناسی نامید. طبق این نظریه، ترجمه محتوا می بایست براساس میزان ترجمه ، معادل یابی و سطوح زبانی، مورد استفاده باشد.
زبان شناسی به نام کتفورد معتقد است که معادل یابی از زبان مبدا به زبان مقصد، در واقع یکی از بهترین و هوشمندانه ترین فرایندهایی است که می توان در ترجمه از آن بهره برد و کارایی بسیار زیادی دارد.
در صوری که ما بخواهیم معادل یابی را در امر ترجمه به صورت جدی تر دنبال کنیم ، می توانیم زبان فرانسه را به عنوان نزدیک ترین زبان به زبان انگلیسی در نظر بگیریم. به این دلیل که چه در زبان فرانسه و چه در زبان انگلیسی، معادل یابی به صورت کاملا ساده انجام گرفته و برای هر کلمه یا اصطلاح قادر خواهیم بود که یک معادل انتخاب نماییم.
نظریه ترجمه کتفورد، گونه ای از ترجمه را ارائه می دهد که بسیار کامل بوده و در این روش، تمامی متن مبدا، با استفاده از اجزای متن مقصد بازسازی گردیده و مجدد می توان آن را نوشت.
نظریه ترجمه کتفورد را می توان براساس ترجمه های جزئی نیز تعریف نمود و این ترجمه فقط برخی از قسمت های متن مبدا در زبان مقصد را ترجمه می نماید.
طبق این تعریف ترجمه ، ترجمه کلی ترجمه ای است که کلیه اجزای زبان مقصد را می بایست جایگزین اجزای متن زبان مبدا نماید. و ترجمه محدود، نیز ترجمه ای است که می بایست براساس سطح واجی، سطح رسم الخطی و یا در سطح دستور زبان و واژگان نیز ، زبان مبدا به زبان مقصد برگردانده شود.
در زمانی که ما از معادل یابی برای امر ترجمه استفاده می نماییم ممکن است با اصطلاحی با عنوان ترجمه رتبه رو به رو شویم. ترجمه رتبه به این معناست که ما به عنوان مترجم، به تعداد محدودی معادل سازی دسترسی داریم. به عنوان مثال در تبدیلات واژه به واژه یا اصطلاح به اصطلاح با این گونه از معادل سازی ها برخورد خواهیم داشت.
ترجمه نامحدود نیز گونه دیگری از ترجمه ها است که در این روش ما قادر خواهیم بود به طور آزادانه معادل یابی انجام دهیم و با مقیاس بالایی از معادل سازی همراه خواهیم بود.
نظریه ترجمه هالیدی در مورد ارتباطات زبانی
یکی دیگر از نظریه های برجسته ترجمه، نظریه ترجمه هالیدی است. هالیدی، را می توان یکی از مشهورترین و موفق ترین زبان شناسان در کل دنیا و در زمینه ارائه نظریه های ترجمه بیان نمود که رویکرد اصلی در نقش گرایی دارد و وقت زیادی برای اثبات آن گذاشته است. این نظریه ترجمه را می توان الهام گرفته از بافت موقعیت و نظریه نظام ساختی جی آر فرت در نظر گرفت که این نظریه ، نظریه ای بسیار کارامد در زمینه تحلیل و ترجمه محتوا بوده است.
این رویکرد را می توان به این صورت بیان نمود که دستور هر زبانی ، بسیار پیچیده و منحصر به فرد بوده و سخنگویان در هر زبان، می توانند به کنکاش و انتخاب واژگان و معادل ان ها بپردازند. فرض می کنیم که سخنگو، با استفاده از این نقشه ها کار می کند و شنونده متوجه گفته خود می شود.
در رویکرد زبان شناسی هالیدی، ما با مفاهیم اساسی روبه رو خواهیم بود که طبق نظریه هالیدی، این مفاهیم نظام و نقش کلی را در روند ترجمه برعهده دارند. منظور ما از نظام این است که هر زبانی از چارچوب و قاعده و قوانین خاصی تبعیت نموده و معانی مختلفی دارند.
در مورد نقش نیز می توانیم به بیان نقش های دستوری ونقش های زبانی اشاره کنیم که در اجتماع نیز تاثیر بسیار زیادی بر زبان مردم دارند. هالیدی، این دستور را دستوری نقش گرا می داند و تمامی تحلیل های خود را براصول آن ، بنیان گذاری می نماید.
چارچوب مفهومی ، بیشتر در نظریه نقش گرایی کار می کند تا صوری و ما لازم است که در تفسیر متون با استفاده از ترجمه هالیدی، سه مفهوم نظام، متن و عناصر را مد نظر قرار دهیم چون این مفاهیم تاثیر فوق العاده زیادی در تحلیل متن خواهد گذاشت و مترجمان با تبعیت از این مفاهیم، قادر خواهند بود که ترجمه ای کاملا مخاطب پسند ارائه دهند.